Wirus HPV jest przyczyną zarówno łagodnych zmian (np. w postaci brodawek na skórze), jak i nowotworów złośliwych, wśród nich raka szyjki macicy. Istnieje według różnych źródeł między 150-200 znanych typów wirusa HPV.
typów tego wirusa. Zakażenie HPV jest najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową.
Profilaktyka zakażeń wirusem HPV to przede wszystkim szczepienia. Co warto o nich wiedzieć?
Oto najważniejsze pytania:
Dla kogo są i jakim chorobom mogą zapobiec szczepienia przeciwko HPV?
Szczepionki HPV-2, HPV-4 i HPV-9 wskazane są u osób w wieku od 9 lat w profilaktyce zmian przednowotworowych i nowotworów szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu, a 4- i 9-walentna również brodawek płciowych, wywołanych przez określone typy HPV.
Zalecenia ACIP (Advisory Committee on Immunization Practices)
HPV-9, HPV-4 lub HPV-2 można stosować w ramach rutynowych szczepień dziewcząt w wieku 11–12 lat, a także dziewcząt i kobiet do ukończenia 26. roku życia, które nie były wcześniej szczepione lub nie ukończyły 3-dawkowego schematu szczepienia.
Czy można szczepić chłopców i mężczyzn?
Tak. Według zaleceń ACIP (Advisory Committee on Immunization Practices, z ang. Amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych) szczepionki HPV-9 lub HPV-4 można stosować w ramach rutynowych szczepień chłopców w wieku 11–12 lat, a także chłopców i mężczyzn do ukończenia 21. roku życia, którzy nie byli wcześniej szczepieni lub nie ukończyli 3-dawkowego schematu szczepienia.
ACIP zaleca szczepienie HPV-9 lub HPV-4 do ukończenia 26. roku życia nieszczepionych wcześniej mężczyzn utrzymujących kontakty homoseksualne oraz osób z niedoborem odporności (w tym zakażonych HIV).
Jakie szczepionki przeciwko HPV są dostępne w Polsce?
W Polsce dostępne są 3 preparaty do szczepień przeciwko wirusom brodawczaka ludzkiego:
- Cervarix – to szczepionka dwuwalentna, czyli skierowana przeciwko 2 rakotwórczym typom wirusa (HPV16 i HPV18).
- Gardasil – czterowalentna szczepionka skierowana przeciwko 4 typom wirusa (HPV-6, HPV-11, HPV-16, HPV-18) , odpowiedzialnym za zmiany przednowotworowe oraz brodawki płciowe (kłykciny kończyste).
- Gardasil 9 – dziewięciowalentna szczepionka skierowana przeciwko 7 rakotwórczym typom HPV (HPV-16, HPV-18, HPV-31, HPV-33, HPV-45, HPV-52, HPV-58) oraz 2 typom odpowiedzialnym za brodawki płciowe (HPV-6, HPV-11).
Jak podawane są szczepienia?
Szczepionki podawane są domięśniowo w mięsień naramienny lub w udo.
Jakie są schematy szczepień przeciwko HPV?
- Szczepienie osób powyżej 15. roku życia obejmuje 3 dawki. Odstęp czasu pomiędzy pierwszą a drugą dawką wynosi 1-2 miesiące, pomiędzy drugą a trzecią – 3 miesiące, a pomiędzy pierwszą a trzecią – zwykle 6 mięsięcy, przy czym dopuszczalne jest od 5 aż do 12 miesięcy. Zatem wszystkie dawki powinny zostać podane najpóźniej w okresie jednego roku.
- Szczepienie w wieku 9-14 lat obejmuje 2 dawki szczepień w cyklu 0-5 i dodatkowo opcjonalnie 13 miesięcy. Oznacza to, że drugą dawkę należy podać po 5 miesiącach od pierwszej, natomiast w przypadku gdy druga dawka zostanie podana wcześniej niż po 5 miesiącach, na przykład ze względów organizacyjnych danego gabinetu szczepień, zaleca się podanie trzeciej dawki w odstępie czasu do 13 miesiąca po podaniu pierwszej.
Wydłużenie odstępów z powodu opóźnienia nie powoduje konieczności rozpoczynania szczepienia od nowa.
Czy można stosować różne szczepionki w cyklu szczepień?
Dane na temat skuteczności zamiennego stosowania dawek różnych preparatów szczepionkowych są niedostępne. Należy więc zastosować pełny cykl szczepień jednym preparatem, ponieważ szczepionki różnią się od siebie składem i wskazaniami.
Jaka jest skuteczność szczepionek na HPV?
Szacuje się, że po przyjęciu wszystkich zalecanych dawek starsze szczepionki (HPV-2 i HPV-4) przeciwko HPV zmniejszają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy co najmniej o 70%, a nowsza szczepionka (HPV-9) prawdopodobnie o około 90%.
Nie bez znaczenia jest też to, że szczepionki Gardasil i Gardasil 9 skutecznie chronią przed brodawkami płciowymi, jak też zmniejszają ryzyko pozostałych nowotworów HPV-zależnych, m.in.: raka pochwy, raka sromu, raka prącia, raka odbytu, raka głowy i szyi.
Jaki jest mechanizm działania szczepionek na HPV ?
Szczepionki przeciw HPV należą do szczepionek, w których materiał wywołujący odpowiedź immunologiczną organizmu jest „zabity”. Oznacza to, że nie zawierają żywych wirusów, jedynie niektóre ich antygeny – białka, które nie mogą spowodować zachorowania zaszczepionej osoby, są natomiast wystarczające do wywołania odporności na wirusa.
Czy szczepienie przeciwko HPV jest bezpieczne?
Ponieważ są to szczepionki „zabite”, są zatem bezpieczne i dobrze tolerowane.
Jakie są działania niepożądane po szczepieniu na HPV?
Najczęstsze działanie niepożądane, które może się pojawić, to odczyn miejscowy w postaci bólu i niewielkiego obrzęku, zaczerwienia i świądu w miejscu szczepienia – statystycznie obserwuje się je u 1 na 10 osób.
Do objawów często obserwowanych (od 1 do 10 osób na 100) po szczepieniu należą:
- zaburzenia ze strony układu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka ból brzucha),
- reakcje ze strony skóry (rumień, świąd, pokrzywka – nie tylko w miejscu wkłucia),
- bóle stawów.
Rzadko (u jednej na 1000 osób) obserwowano:
- zawroty głowy,
- miejscowe zaburzenia czucia,
- infekcje górnych dróg oddechowych.
Na jak długo wystarcza szczepienie?
Prawdopodobnie na całe życie. Obserwacje obecnie sięgają ok. 20 lat wstecz, natomiast nie ma danych, żebyśmy na ich podstawie mogli stwierdzić, że po przejęciu wszystkich zalecanych dawek (2 lub 3 – o czym pisaliśmy wcześniej), istnieje konieczność podawania dawki przypominającej. Można zatem postawić hipotezę, że raz wykonany cykl szczepienia wystarcza do końca życia.
Czy osoby aktywne seksualnie mogą się zaszczepić? Czy powinny wykonać jakieś badania przed szczepieniem?
Nie ma absolutnie żadnych zaleceń dotyczących wykonywania jakichkolwiek badań przed szczepieniem przeciwko HPV.
Podobnie, jak w przypadku innych szczepionek, szczepienia nie należy wykonywać w trakcie aktywnej infekcji czy gorączki od 38,5 stopni.
Jakie są przeciwwskazania do szczepienia na HPV?
Przeciwwskazaniem do szczepienia jest alergia czy nadwrażliwość na składniki szczepionki, np. drożdże (szcepionki HPV-4 i HPV-9) oraz lateks (HPV-2).
Dodatkowa konsultacja lekarska wymagana jest w przypadku niedoborów immunologicznych, czyli stanów obniżonej odporności.
Czy kobiety z nieprawidłowym wynikiem cytologii lub stanem przednowotworowym szyjki macicy można szczepić na HPV?
Jak najbardziej, z co najmniej trzech głównych powodów:
- Stan przedrakowy jest najczęściej wywołany jednym genotypem wirusa brodawczaka, a szczepionka daje ochronę przed 2–9 genotypami.
- U kobiet zaszczepionych przeciwko HPV stany przedrakowe szyjki macicy nawracają rzadziej.
- W celu szerszej profilaktyki przeciw wirusowi HPV (którego zidentyfikowano niemal 100 typów), ponieważ szczepienia przeciw danym typom wirusa zmniejszają ryzyko zakażenia innymi typami niezawartymi w szczepionce. Jest to tzw. odpowiedź krzyżowa szczepienia.
Czy kobiety ze zdiagnozowanym HPV mogą się zaszczepić?
Kobiety HPV DNA-pozytywne mogą także być zaszczepione. Wykazano, że indukowany szczepionką poziom przeciwciał jest u nich bardzo wysoki.
Czy szczepienie przeciw HPV można przyjąć w ciąży?
Szczepienie przeciw HPV nie jest rekomendowane podczas ciąży ze względu na brak kontrolowanych badań na temat ich bezpieczeństwa u kobiet ciężarnych.
W przypadku dowiedzenia się o ciąży po przyjęciu pierwszej dawki szczepienia, dokończenie szczepień należy odłożyć na czas po rozwiązaniu ciąży.
Samo przebycie szczepienia nie stanowi przeciwwskazania do kontynuacji ciąży, nie wykazano bowiem negatywnego wpływu szczepienia przeciw HPV na ryzyko wad u płodu.
Kobieta karmiąca może otrzymać pełny cykl szczepienia przeciw HPV.
Czy można się szczepić przeciw HPV i innym infekcjom jednocześnie?
Jak najbardziej, jednak miejsca iniekcji powinny być inne.
Jak wygląda refundacja szczepionki w Polsce?
Od 1 listopada 2021 r. na liście leków refundowanych znalazła się szczepionka Cervarix. Odpłatność za nią wynosi 50% (oznacza to, że pacjent płaci połowę ceny), a cena we wszystkich aptekach jest jednakowa (urzędowa).
Szczepionka jest refundowana we wszystkich zarejestrowanych wskazaniach u osób od ukończenia 9. roku życia do profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu (szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu) oraz raka szyjki macicy i raka odbytu związanych przyczynowo z określonymi onkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV).
Pozostałe szczepionki nie są refundowane.
