W obecnych czasach, czasach wszechobecnego dążenia do perfekcji w życiu zawodowym, doskonałości w wyglądzie osobistym, sukcesów w każdym aspekcie życia niełatwo o skrajności wedle zasady: „cel uświęca środki”.

Niekiedy osiągnięcie wyznaczonego celu wymaga ogromnego wysiłku psychicznego i fizycznego, nadmiernego nakładu energii, czemu towarzyszy przewlekły lub ostry stres. Bez wątpienia nie jest to obojętne dla zdrowia każdego człowieka, ale szczególnie negatywny wpływ wywiera na stan równowagi endokrynnej kobiet w wieku rozrodczym.

Tym krótkim wstępem chciałbym poprzedzić niniejszy wpis dotyczący czynnościowego podwzgórzowego braku miesiączki, częstej przyczyny zatrzymania miesiączkowania.

Definicja

Czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego (z ang. functional hypothalamic amenorrhea – FHA) oznacza brak miesiączki z powodu zahamowania czynności osi podwzgórzowo-przysadkowo-jajnikowej bez towarzyszących nieprawidłowości budowy anatomicznej ani stwierdzanej choroby organicznej.

Co to oznacza?

W prawidłowym cyklu miesiączkowym zdrowej kobiety w wieku rozrodczym podwzgórze, czyli nadzorujący i regulujący różne funkcje życiowe ośrodek układu nerwowego, uwalnia pulsacyjnie, czyli w ścisłych odstępach czasowych, hormon zwany gonadoliberyną (GnRH). Hormon ten oddziałuje z kolei na skupiska komórek w przednim płacie przysadki zwane gonadotropami, czego efektem jest wydzielanie przez przysadkę dwóch ważnych hormonów regulujących cykl miesiączkowy: folikulotropiny (FSH) i lutropiny (LH). Hormony te wpływają z kolei na funkcję jajników, warunkują produkcję estrogenów i progesteronu, są odpowiedzialne za rozwój i wzrost pęcherzyków jajnikowych, owulację.

W przypadku różnych czynników stresowych, którymi nie są bynajmniej żadne poważne choroby przewlekłe, nowotwory lub urazy (stąd nazwa czynnościowy) dochodzi za zaburzenia pulsacyjnego wydzielania GnRH, nieprawidłowej interakcji między podwzgórzem, przysadką i jajnikami i zatrzymania miesiączkowania na co najmniej 3 miesiące u wcześniej regularnie miesiączkującej kobiety.

Etiologia, czyli czego powinna unikać kobieta w wieku rozrodczym.

Do rozwoju FHA dochodzi w wyniku działania silnych czynników stresowych, którymi mogą być:

  1. Znaczna utrata masy ciała, przewlekły niedobór masy ciała.
    Dlaczego? W tkance tłuszczowej powstaje leptyna, hormon niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania komórek podwzgórza odpowiedzialnych za wydzielanie gonadoliberyny- GnRH. Niedobór leptyny powoduje więc zaburzenia pulsacyjnego wydzielania GnRH.
  2. Nadmierny wysiłek fizyczny.
    Zaburzenie to najczęściej występuje u sportowców dyscyplin wymagających niskiej masy ciała i intensywnych treningów (biegaczek na długich dystansach, gimnastyczek, baletnic i pływaczek).
  3. Stres psychiczny.
    W obu wyżej wymienionych sytuacjach przewlekłego i silnego stresu psychicznego i fizycznego dochodzi do nadmiernego wydzielania hormonów stresu, a więc kortykoliberyny (CRH) – hormonu podwzgórza pobudzającego przysadkę do wydzielania kortykotropiny (ACTH). Efektem tego jest nadmierna aktywacja nadnerczy – gruczołów wydzielających kortyzol, adrenalinę i noradrenalinę. W nadmiarze wydzielane są również opioidy. Wszystkie te hormony są odpowiedzialne za nieprawidłowe działanie podwzgórza w zakresie pulsacyjnego wydzielania GnRH.

Jak często występuje FHA?

Według piśmiennictwa czynnościowy podwzgórzowy brak miesiączki może występować nawet u co drugiej zawodowej sportsmenki oraz co dziesiątej kobiety intensywnie uprawiającej sport. Dotyczy 15-35% przypadków wtórnego braku miesiączki, a w Polsce jest jego najczęstszą przyczyną. Może być również przyczyną braku miesiączki u nastolatek wcześniej niemiesiączkujących.

Diagnostyka

Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego, badań hormonalnych oraz po wykluczeniu innych chorób mogących być przyczyną zaburzeń owulacji i miesiączkowania. Istotne znaczenie ma wywiad na temat diety, poziomu aktywności fizycznej, ewentualnego występowania kryzysów emocjonalnych oraz stresu.

Leczenie

Leczenie czynnościowego podwzgórzowego braku miesiączki powinno być ukierunkowane na usunięcie pierwotnej przyczyny, a więc unikanie czynników wywołujących przewlekły stres, zmniejszenie wysiłku fizycznego i zwiększenie wskaźnika BMI. Często jest to leczenie długotrwałe. Istotną rolę odgrywa tu psychoterapia ukierunkowana na modyfikowanie nieprawidłowych i nadmiernych reakcji na stres oraz zaburzeń postrzegania własnego ciała.

Radykalna poprawa stylu życia (czasem zmiana otoczenia, pracy, zdanie egzaminów) pozwala na powrót prawidłowego miesiączkowania u większości pacjentek. W wielu jednak przypadkach, gdy normalizacja BMI, zmniejszenie wysiłku fizycznego nie są wystarczające, a czasem niemożliwe (na przykład u sportsmenek), brak miesiączki utrzymuje się. Należy wówczas, zwłaszcza w przypadkach hipoestrogenizmu (obniżonego stężenia estradiolu), rozważyć terapię hormonalną (estrogenowo-gestagenową). Głównym celem tego leczenia jest leczenie osteoporozy lub zapobieganie zmniejszeniu gęstości mineralnej kości, jako następstwom hipoestrogenizmu. Istotną rolę odgrywa tu suplementacja wapnia i witaminy D. W przypadku niepłodności konieczna może być stymulacja owulacji gonadotropinami lub analogami GnRH.

Podsumowanie

Czynnościowy podwzgórzowy brak miesiączki to coraz częstsza przyczyna wtórnego braku miesiączki, potwierdzają to również moje obserwacje. Leczenie tego zaburzenia jest złożone, czasem długotrwałe i wysoce zindywidualizowane.

Marcin Wrona

Bądźmy w kontakcie