Do napisania niniejszego artykułu skłonił mnie fakt, iż, pewnie nie przypadkiem, duży odsetek zgłaszających do mnie pacjentek stanowią kobiety z podejrzeniem lub rozpoznaniem zespołu policystycznych jajników. PCOS, czyli zespół policystycznych jajników (ang. polycystic ovary syndrome) jest znanym już od dawna zespołem objawów obejmującym zaburzenia owulacji, hiperandrogenizm oraz charakterystyczny wygląd jajników w usg. Mimo że znany, bywa nadrozpoznawany, czasem jest również nieodpowiednio diagnozowany i leczony.

U kogo występuje PCOS?

PCOS jest chorobą obejmującą wszystkie okresy życia kobiety, jednak pełen obraz kliniczny rozwija u kobiet w okresie reprodukcyjnym. Jest bardzo częsty, bo dotyczy od 6 do 13% kobiet w wieku rozrodczym.

Czym jest spowodowany PCOS?

Trudno ustalić jedną konkretną przyczynę zespołu u danej pacjentki. Uważa się, iż jest to choroba wieloczynnikowa, w której powstawaniu biorą udział predyspozycje genetyczne, jak i czynniki środowiskowe. W powstawaniu zespołu PCOS istotną rolę odgrywają hiperinsulinemia, insulinooporność i otyłość.

W ostatnich latach dużą rolę przypisuje się zanieczyszczeniom środowiska i żywności. U kobiet z PCOS wykazano zwiększone stężenie produktów zaawansowanej glikacji białek (tzw. AGEs). Chociaż nazwa jest skomplikowana, generalnie są to związki chemiczne powstające podczas obróbki termicznej żywności. Sporą zawartość AGEs wykazują chipsy, herbatniki, ciasteczka, chleb, kurczak z grilla. Inne czynniki to tzw. dysregulatory chemiczne. Występują w opakowaniach do żywności, butelkach (do niedawna także dla niemowląt), kosmetykach, opakowaniach do płyt CD i DVD, sprzęcie elektronicznym, plombach dentystycznych, soczewkach kontaktowych, rurach wodociągowych oraz tapicerce samochodowej.

Objawy zespołu PCOS

  • zaburzenia miesiączkowania, a więc rzadkie miesiączki (okresy między miesiączkami powyżej 35 dni) lub zatrzymanie miesiączkowania (wtórny brak miesiączki),
  • objawy hiperandrogenizmu: trądzik, często oporny na leczenie, hirsutyzm czyli nadmierne owłosienie w okolicach typowych dla mężczyzn, łysienie, łojotok.

Inne objawy, które mogą wskazywać na PCOS, to: otyłość, zwłaszcza typu męskiego (brzuszna), zaburzenia metabolizmu glukozy oraz niepłodność.

Kobiety z PCOS mogą mieć różny fenotyp, czyli poszczególne objawy PCOS mogą występować z różnym nasileniem.

W fenotypie klasycznym dominują zaburzenia metaboliczne, a więc otyłość brzuszna, insulinooporność, zaburzenia lipidowe.

W fenotypie hiperandrogenicznym występują hirsutyzm oraz trądzik oporny na leczenie.

W fenotypie reprodukcyjnym przeważają zaburzenia owulacji i niepłodność. W praktyce klinicznej obserwuje się często pacjentki o mieszanym fenotypie z różnym nasileniem poszczególnych objawów.

Kiedy rozpoznajemy PCOS?

Do chwili obecnej obowiązują kryteria rotterdamskie (ESHRE/ASRM, 2004 rok), zgodnie z którymi konieczne jest stwierdzenie dwóch z trzech następujących objawów klinicznych: zaburzeń owulacji, klinicznych i/lub biochemicznych cech hiperandrogenizmu oraz policystycznej morfologii jajników (PCOM, polycystic ovarian morphology) w badaniu ultrasonograficznym.

Jak wyglądają jajniki policystyczne w badaniu ultrasonograficznym?

Zgodnie z obowiązującymi aktualnie w Polsce rekomendacjami jajnik policystyczny powinien spełniać przynajmniej jedno z poniższych kryteriów:

  • objętość jajnika powyżej 10 ml,
  • liczba pęcherzyków tzw. antralnych powyżej 25 (do niedawna wystarczyło 12)

Przy okazji chciałbym zwrócić uwagę na problem nadrozpoznawalności jajników o budowie policystycznej. Doświadczony endokrynolog-ginekolog wykonujący mnóstwo badań usg pacjentkom z PCOS jest w stanie postawić tzw. strassen diagnose już po kilkusekundowym badaniu. Są jednak sytuacje wątpliwe, a czasem jajniki mają budowę drobnopęcherzykową, co nie oznacza budowy policystycznej. Pamiętajmy również, iż kryterium ultrasonograficzne nie jest niezbędne do rozpoznania PCOS u nastolatek, u których wystarczą jedynie objawy (ale muszą utrzymywać się co najmniej przez 2 lata od pierwszej miesiączki, w przeciwnym razie można mówić jedynie o ryzyku wystąpienia PCOS!).

Badania hormonalne i leczenie PCOS

O tym, jakie badania hormonalne należy wykonać w kierunku diagnostyki PCOS oraz jak przebiega leczenie zespołu policystycznych jajników, piszę w osobnym artykule tutaj.

Marcin Wrona

 

Bądźmy w kontakcie