Marzec to Miesiąc Świadomości Endometriozy – złożonej, czasem wyjątkowo uciążliwej i podstępnej choroby. Złożonej, bo ma wielorakie podłoże; uciążliwej, ponieważ miewa dosłownie bolesne objawy; podstępnej, gdyż jej ostateczna diagnoza ustalana jest po kilku, a nawet kilkunastu latach od pierwszych objawów.

Gruczolistość (bo funkcjonuje też taka nazwa endometriozy) jest niezłośliwą chorobą przewlekłą, zapalną i estrogenozależną. Ze względu na towarzyszące dolegliwości i przewlekły charakter stanowi bardzo istotny problem medyczny, społeczny i ekonomiczny.

Endometrioza – co to jest?

Endometriozą określa się występowanie czynnej błony śluzowej macicy (gruczołów i zrębu) lub tkanki endometroidalnej poza jamą macicy. Czyli przekładając na prosty język: jest to stan, gdy tkanka z macicy rozrasta się w kompletnie w innym narządzie lub tkance, niż być powinna. I tu uczulamy czasem nieświadome pacjentki na terminologię: endometrium to inna nazwa błony śluzowej macicy, endometrioza natomiast to choroba.

Kto choruje na endometriozę?

Endometrioza to choroba bardzo powszechna. Dotyczy nawet 10% kobiet. Szacuje się, że na świecie choruje na nią aż 190 milionów kobiet w wieku reprodukcyjnym. W populacji kobiet z bolesnymi miesiączkami endometrioza może dotyczyć jeszcze większej liczby – nawet 22%, z zespołem bólowym miednicy mniejszej – do 70-80%, a u pacjentek z niepłodnością nawet 50%. Bez wątpienia to jedna z najczęstszych chorób przewlekłych spotykanych w gabinetach ginekologicznych.

Przyczyny i powstawanie endometriozy

Od dawna uznawanym podstawowym mechanizmem powstawania ognisk endometriozy jest wsteczne miesiączkowanie. Termin ten oznacza przedostawanie się krwi miesiączkowej przez jajowody do jamy otrzewnowej i wszczepianie się złuszczonych komórek endometrium w miejscach, gdzie nie powinny występować, ponieważ jedyną lokalizacją endometrium (czyli błony śluzowej macicy) powinna być macica!

Wsteczne miesiączkowanie występuje u 75-90% kobiet z drożnymi jajowodami, dlaczego więc tylko u niektórych rozwija się endometrioza?

Okazuje się, że u osób predysponowanych występują pewne defekty immunologiczne układu odpornościowego, co powoduje nieskuteczne oczyszczanie jamy otrzewnej z tkanek endometrialnych. U tych osób rozwija się również stan zapalny, zwiększona jest aktywność cytotoksyczna obwodowych komórek NK oraz zaburzona jest funkcja makrofagów i limfocytów cytotoksycznych. W płynie otrzewnowym dochodzi do podniesienia poziomu pewnych czynników wzrostu, które dodatkowo pobudzają wzrost komórek endometrialnych.

Inna teoria tzw. metaplazji płaskonabłonkowej mówi, że do powstawania ognisk endometriozy przyczyniają się niezróżnicowane komórki z jamy otrzewnej, które różnicują się w kierunku komórek endometrialnych. Czy można zatem przewidzieć rozwój choroby?

Endometrioza – czynniki ryzyka rozwoju

Do czynników ryzyka rozwoju endometriozy należą:

  • wczesny wiek wystąpienia pierwszej miesiączki,
  • przedłużone i obfite krwawienia miesiączkowe,
  • krótkie cykle miesiączkowe,
  • rasa kaukaska,
  • wiek 25-29 lat,
  • wady narządów płciowych,
  • codziennie spożywanie alkoholu powyżej 10 g/dobę,
  • alergia na nikiel,
  • niedobór wit. D,
  • niska masa ciała,
  • nawyki dietetyczne: spożywanie dużej ilości czerwonego mięsa, kawy, a małej ilości warzyw i owoców.

Endometrioza wykazuje silne uwarunkowanie rodzinne. Jeśli wykryto ją u krewnej pierwszego stopnia (czyli matki lub siostry), jej ryzyko wzrasta 7–10-krotnie. Endometrioza wiąże się z większym ryzykiem chorób autoimmunologicznych .

Typy endometriozy

Ze względu na lokalizację ognisk wyróżnia się trzy typy endometriozy:

  • otrzewnową,
  • głęboką,
  • jajnikową (torbiele endometrialne),
  • a także – różniącą się od wymienionych form – adenomiozę, która charakteryzuje się obecnością ognisk endometrium w mięśniu macicy.

U każdej pacjentki objawy endometriozy mogą się nieco różnić, w zależności od typu choroby. O objawach tej podstępnej choroby piszemy w kolejnym artykule Męczące bóle albo milcząca cisza – objawy endometriozy.