Ze względu na to, że ta podstępna choroba czasem objawia się na wiele sposobów, a czasem w ogóle nie daje znać o swoim istnieniu, diagnozowanie endometriozy niekiedy przypomina śledztwo detektywistyczne.
Objawy bólowe endometriozy mogą sugerować zespół jelita drażliwego, choroby zapalne jelit, ból mięśniowo-powięziowy, a nawet depresję, zatem postawienie prawidłowej diagnozy jest kluczowe dla efektów leczenia.
Badanie kliniczne
W badaniu klinicznym u chorych z endometriozą często stwierdza się nieprawidłowe opory w przydatkach, zmiany guzkowate w tylnym sklepieniu pochwy, bolesność tylnego sklepienia pochwy, ograniczenie ruchomości i bolesność przy badaniu macicy, pogrubienie oraz skrócenie więzadeł krzyżowo-macicznych.
Ultrasonografia
Podstawowym narzędziem obrazowym do rozpoznania endometriozy, ze względu na swoją dostępność, nieinwazyjność i stosunkowo niską cenę, jest badanie ultrasonograficzne, najczęściej przezpochwowe lub przezbrzuszne.
Najprościej wykryć w nim torbiele endometrialne w jajnikach. Mają one charakterystyczny wygląd mielonego szkła (inaczej barwę jasno- lub ciemnoszarą). Czasem obraz ich może być nietypowy, mogą mieć mieszaną i niejednolitą echogeniczność, mogą być wielokomorowe albo dodatkowo zawierać pola lite lub wyrośla brodawkowate, co czasami upodabnia te zmiany do nowotworów złośliwych.
Obraz „całujących się jajników”, czyli łączących się ze sobą za macicą, stanowi pośredni objaw bardzo zaawansowanej endometriozy.
W przypadku adenomiozy, czyli endometriozy wewnątrzmacicznej, w badaniu USG TV możliwe jest dokładne zobrazowanie nieprawidłowego, heterogenicznego miometrium z wyraźnie widocznymi obszarami wzmożonej lub zmniejszonej echogeniczności.
Ultrasonografia przezbrzuszna pozwala wykryć ewentualne ogniska endometriozy w bliźnie po cięciu cesarskim. Prawidłowy wynik badania sonograficznego miednicy u kobiety z bólami w podbrzuszu nie wyklucza jednak obecności ognisk głęboko naciekającej endometriozy ani zmian, na przykład w esicy.
Do oceny endometriozy głęboko naciekającej służy specjalistyczne badanie ultrasonograficzne z użyciem kontrastu żelowego – sonovaginografia. Do oceny zmian w jelicie grubym pomocna może być z kolei ultrasonografia transerektalna (TRUS).
Rezonans magnetyczny (MRI)
Przewagą rezonansu magnetycznego nad innymi metodami obrazowania w diagnozowaniu endometriozy głęboko naciekającej jest możliwość jednoczesnej dokładnej oceny przednich i tylnych okolic miednicy. Dzięki użyciu tego narzędzia można ustalić mapę wszystkich występujących ognisk endometriozy.
Badania endoskopowe
Inne przydatne badania w diagnostyce endometriozy to badania endoskopowe.
Laparoskopia jest podstawową metodą w diagnostyce endometriozy. Umożliwia potwierdzenie rozpoznania na podstawie badania histopatologicznego pobranego materiału tkankowego. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego z 2012 roku laparoskopię należy rozważyć u kobiet:
- cierpiących z powodu dyspareunii, bolesnych miesiączek i przewlekłego bólu, u których jakość życia ulega pogorszeniu, a przeprowadzone leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne lub przeciwwskazane,
- u których podczas badania ginekologicznego stwierdzono obecność bolesnych guzków w więzadłach krzyżowo-macicznych,
- u których rozpoznano zmiany guzowate przydatków oraz niepłodnych, u których badania diagnostyczne nie wykazują odchyleń od normy.
Inne możliwe do wykorzystania w diagnostyce metody endoskopowe to cystoskopia w przypadku endometriozy pęcherza moczowego, kolonoskopia w przypadku zmian w jelicie grubym.
Biomarkery w endometriozie
Dotąd nie stwierdzono, aby którykolwiek z parametrów biochemicznych spełniał kryterium badania przesiewowego lub diagnostycznego w endometriozie. Najczęściej oznaczanym w praktyce klinicznej jest białko CA-125. Należy jednak bardzo mocno podkreślić, że parametr ten nie jest specyficzny dla endometriozy, jego podwyższone wartości charakteryzują różne stany kliniczne, takie jak miesiączka, ciąża, procesy nowotworowe, sarkoidoza, procesy zapalne w obrębie otrzewnej, zapalenie osierdzia, niewydolność krążenia, choroby wątroby, cukrzyca, choroby tkanki łącznej.