Jajniki o budowie policystycznej można rozpoznać podczas badania ultrasonograficzego, o czym pisałem w osobnym wpisie tutaj.
Dodatkowo w celach diagnostycznych należy wykonać badania hormonalne.
Jakie badania hormonalne należy wykonać w diagnostyce PCOS?
Badania hormonalne w I fazie cyklu (folikularnej, najczęściej wykonywane między 3-6 dniem od pierwszego dnia miesiączki):
- FSH, LH- stosunek LH/FSH jest często nieprawidłowy (chociaż nie zawsze) i wynosi 1,5-3:1,
- estradiol,
- androgeny: testosteron, androstendion, DHEAS,
- 17-hydroksyprogesteron – niezbędny do diagnostyki różnicowej PCOS.
Badania w II fazie cyklu (lutealnej – najczęściej 20-24 dzień cyklu):
- progesteron – pozwala ocenić, czy była owulacja.
Niezależnie od fazy cyklu:
- insulina i glukoza na czczo lub najlepiej insulina i glukoza oznaczane na czczo, 1 godzinę oraz 2 godziny po obciążeniu 75 g glukozy, w przypadku cukrzycy HbA1C – tzw. hemoglobina glikozylowana,
- AMH – często podwyższone u pacjentek z PCOS,
Przydatne do diagnostyki różnicowej:
- TSH, fT4 – pozwala wykluczyć niedoczynność tarczycy,
- PRL – prolaktyna, wyklucza hiperprolaktynemię,
- krótki test z deksametazonem – wyklucza zespół Cushinga,
- przeciwciała antyTPO, antyTG – autoimmunologiczne zapalenie tarczycy często współistnieje z PCOS,
- lipidogram – zaburzenia lipidowe często występują w PCOS,
- SHBG – często obniżone w PCOS ze względu na wpływ androgenów i insuliny.
Leczenie PCOS
Leczenie PCOS jest w głównej mierze leczeniem objawowym i należy uwzględnić w nim plany prokreacyjne kobiety.
W przypadku fenotypu metabolicznego zaleca się modyfikację stylu życia, to jest wzrost aktywności fizycznej, dietę redukcyjną (1200–1400 kcal przez 6 miesięcy w celu uzyskania redukcji masy ciała). Modyfikacja stylu życia pozwala na redukcję masy ciała u około 15% pacjentek, często jest to jednak efekt krótkotrwały. Dlatego dalszy etapem leczenia jest włączenie farmakoterapii.
Podstawowym lekiem w leczeniu zaburzeń metabolizmu glukozy u pacjentek z PCOS jest metformina. Lek ten obniża wątrobową produkcję glukozy, zwiększa wrażliwość na insulinę, poprawia obwodowy wychwyt i zużycie glukozy, jak również opóźnia jej jelitowe wchłanianie, ma korzystny wpływ na gospodarkę lipidową, prowadząc do spadku stężenia całkowitego cholesterolu, trójglicerydów i cholesterolu LDL. W układzie hormonalnym metformina powoduje zwiększenie wydzielania estrogenów, zmniejszenie produkcji androgenów w obrębie jajnika i nadnerczy oraz zwiększenie produkcji SHBG. Metforminę stosuje się w dawce 850–1750 mg/dziennie, a u kobiet otyłych nawet do 2500 mg/dziennie.
Do innych leków stosowanych w PCOS należą inozytole, które zgodnie z piśmiennictwem mają zwiększać wrażliwość tkanek na insulinę i indukować owulację oraz inne, nieco droższe analogi GLP-1.
W fenotypie hiperandrogenicznym podstawowe leczenie to niskodawkowa dwuskładnikowa tabletka antykoncepcyjna, najlepiej z gestagenem o działaniu antyandrogenowym. Stosuje się również inne leki antyandrogenowe, jak spironolakton. W hirsutyzmie istotne znaczenie ma również leczenie kosmetyczne, w tym fotodepilacja, laseroterapia oraz leczenie miejscowe kremami z eflornityną (preparaty importowane).
W fenotypie reprodukcyjnym, gdzie głównym problemem są zaburzenia owulacji, leczenie początkowe powinno opierać się na normalizacji masy ciała (dieta, aktywność fizyczna, metformina). Jeśli nie stwierdza się owulacji należy ją pobudzić. W tym celu stosuje się klomifen oraz letrozol, a przy oporności na te praparaty lub ich nieskuteczności gonadotropiny.
Powikłania PCOS
Jak wspomniałem leczenie PCOS jest leczeniem w głównej mierze objawowym. Normalizacja zaburzeń metabolicznych ma kluczowe znaczenie w prewencji powikłań PCOS, którymi mogą być:
- choroba niedokrwienna i zawał serca,
- nadciśnienie tętnicze,
- udar mózgu,
- cukrzyca typu 2,
- bezdech obturacyjny podczas snu,
- rozrosty i rak błony śluzowej trzonu macicy.
Na koniec niniejszego wpisu słowa otuchy. Zespół policystycznych jajników leczy się z sukcesem. Z obserwacji prowadzonych przeze mnie pacjentek wysnuwam wniosek, iż osiągnięcie celów leczenia takich jak: zwalczanie powikłań metabolicznych PCOS, ciąża, redukcja masy ciała jest możliwe (czasem łatwe, niekiedy bardziej skomplikowane). Wymaga to jednak ogromnej konsekwencji i determinacji kobiet przy odpowiednim wsparciu medycznym lekarza prowadzącego.
Marcin Wrona
Bądźmy w kontakcie