Co utrudnia życie plemnikowi?

U co około trzeciego mężczyzny, mimo wykonania szerokiej diagnostyki i mnóstwa badań, nie udaje się ustalić przyczyny obniżonych parametrów nasienia. Jest to tzw. niepłodność idiopatyczna, skądinąd trudna do leczenia, bo nieznany jest rzeczywisty czynnik etiologiczny.

Według badaczy jedną z najbardziej prawdopodobnych przyczyn męskiej niepłodności idiopatycznej jest tzw. stres oksydacyjny. Jego obecność koreluje z zaburzeniem ruchliwości, liczby, morfologii i czynności plemników.

Reaktywne formy tlenu (RFT, ang. reactive oxygene species) to związki tlenu wykazujące większą reaktywność niż tlen cząsteczkowy w stanie podstawowym. Oznacza to, że częściej wchodzą w reakcje chemiczne, tworząc związki nie zawsze korzystne dla organizmu. W każdej żywej komórce, a więc i w plemnikach, niewielkie ilości RFT powstają jako naturalne produkty metabolizmu komórkowego.

O stresie oksydacyjnym mówimy w sytuacji, gdy RFT występują w nadmiernej ilości. Dzieje się tak, gdy komórki czy też tkanki narażone są na dodatkowe źródła RFT, gdy zwiększa się tempo ich endogennej produkcji, czy też dochodzi do niewydolności ochronnych systemów antyoksydacyjnych.

Następstwem stresu oksydacyjnego są uszkodzenia prowadzące do zaburzenia czynności komórki (uszkodzenie lipidów błon komórkowych, białek i DNA ), a w konsekwencji do jej śmierci.

Czynniki wywołujące stres oksydacyjny w jądrach mogą być zewnętrzne (styl życia, czynniki środowiskowe) oraz czynniki endogenne (żylaki powrózków nasiennych, wnętrostwo, skręt jądra czy też zapalenia i zakażenia w męskim układzie płciowym, choroby ogólnoustrojowe).

Jak styl życia może wpływać na jakość nasienia mężczyzny?

Plemniki a papierosy

Wśród czynników związanych ze stylem życia należy wymienić przede wszystkim palenie papierosów. Wykazano, że u palaczy występuje wzrost poziomu RFT, liczby leukocytów oraz komórek okrągłych w nasieniu, obniżenie ruchliwości i żywotności plemników i wzrost fragmentacji DNA plemników. Dotychczas brak jest badań na temat papierosów elektronicznych, ale istnieje duże prawdopodobieństwo ich niekorzystnego wpływu.

Plemniki a alkohol

Kolejnym czynnikiem zwiększającym poziom RFT jest konsumpcja alkoholu. Niewielka jego ilość – tak do około 4 kieliszków czerwonego wina na tydzień może nawet poprawić parametry nasienia. Natomiast jego nadużywanie, zwłaszcza przewlekłe, często związane z niedożywieniem i dietą ubogą w antyoksydanty, powoduje uszkodzenie DNA plemników.

Plemniki a kawa

We wcześniejszych badaniach sugerowano niekorzystny wpływ kofeiny na parametry nasienia. Ostatnie metaanalizy jednak tego nie potwierdziły. Wykazały jedynie negatywny wpływ jej nadmiaru w diecie na uszkodzenia DNA plemników oraz dłuższy czas starania się o ciążę u kawoszy.

Plemniki a otyłość

Otyłość ma zdecydowanie negatywny wpływ na parametry nasienia. I to nie tylko w mechanizmie stresu oksydacyjnego. Nadaktywność aromatazy, enzymu przekształcającego androgeny do estrogenów, powoduje hiperestrogenizm, czyli zwiększenie poziomu estrogenów, uznawanych za hormony kobiece . W konsewencji, przez hamowanie wydzielania gonadotropin z przysadki, dochodzi do zahamowania spermatogenezy (procesu powstawania i dojrzewania plemników).
Poza tym w tkance tłuszczowej powstają adipokiny i cytokiny prozapalne, które odpowiadają bezpośrednio za uszkodzenie DNA spermatocytów (niedojrzała komórka rozrodcza męska stanowiąca formę przejściową w procesie tworzenia plemników). Otyli mężczyźni są trzykrotnie częściej mają nieprawidłowe parametry nasienia w porównaniu do mężczyzn z prawidłowym BMI.

Przegrzanie jąder

Przewlekłe przegrzanie jąder to znany czynnik sprzyjający nadprodukcji reaktywnych form tlenu i stresowi oksydacyjnemu. Prawidłowa temperatura jąder sprzyjająca procesowi spermatogenezy jest około 3 stopnie Celsjusza niższa niż temperatura ciała (około 34 stopnie Celsjusza).

Podwyższenie temperatury moszny średnio o 1 stopień Celsjusza powoduje spadek koncentracji plemników w nasieniu o średnio 40%.

Co przegrzewa jądra?

sauna,
gorące kąpiele w temperaturze 43 stopni,
długotrwałe siedzenie na podgrzewanej podłodze,
ponadgodzinne utrzymywanie laptopa w okolicy krocza,
gorące kąpiele słoneczne.

Plemniki a temperatura, pora roku i… krzesło

Choroby przebiegające z gorączką 39-40 stopni odpowiadają z kolei za mikrouszkodzenia DNA plemników. Okazuje się, że nawet sezonowość pór roku i związana z tym zmiana temperatury objawia się zmianą parametrów ruchliwości plemników, które są wyższe wiosną i zimą niż latem.

Plemniki a pozycja snu

Czy wiecie, że temperatura jąder podczas snu jest wyższa niż podczas dziennej aktywności i zależy od pozycji ciała? Badania wskazują, że mężczyźni śpiący na boku mają wyższą temperaturę jąder niż śpiący na wznak. Słaby wybór: chrapanie albo przegrzanie…

Plemniki a praca siedząca

Siedzący tryb życia niekorzystnie wpływa na temperaturę moszny.

Dwie godziny jazdy samochodem powodują wzrost temperatury jąder o około 2 stopnie Celsjusza, a podgrzewanie siedzeń to dodatkowy wzrost o średnio 0,5-0,6 stopni, maksymalnie do 38-39 st. Celsjusza.

Dwugodzinna siedząca praca jest przyczyną wzrostu temperatury moszny do 36 stopni Celsjusza, podczas gdy chodzenie obniża temperaturę do 34 stopni Celsjusza.
Wniosek jest prosty: płodność i siedzenie nie idą w parze.

Ciekawostka:

wybór rodzaju krzesła do siedzenia ma także istotne znaczenie dla temperatury jąder. Siedzenie na tradycyjnych krzesłach lub w miękkich fotelach generuje wyższą temperaturę jąder niż siedzenie na tzw. stołkach barowych.

Zawód – jakie zajęcia nie sprzyjają płodności?

Głównymi grupami zawodowymi obciążonymi tym czynnikiem stresu oksydacyjnego są kierowcy, piekarze i informatycy. Badania pokazują, że kierowcy prowadzący auto powyżej 3h dziennie mają dwukrotnie wydłużony czas starania się o ciążę.

Plemniki a… bielizna

Badania wskazują, że mężczyźni noszący obcisłą przylegającą bieliznę (slipy) mają niższe parametry nasienia, niż ci w bokserkach lub bez bielizny.

Wysiłek fizyczny – pomaga czy szkodzi męskiej płodności?

Umiarkowany wysiłek fizyczny (30 minut dziennie 3 razy w tygodniu) przez miesiąc powoduje poprawę parametrów nasienia. Każdy nadmierny natomiast, na przykład u atletów trenujących długie dystanse 5 razy w tygodniu (biegających powyżej 108 km/tydzień), rowerzystów jeżdżących powyżej 5 h/tydzień oraz mężczyzn uprawiających trekking wysokogórski (wędrówki na wysokości powyżej 2000 m) już po 4 m-cach powoduje obniżenie parametrów nasienia w postaci koncentracji plemników oraz ruchliwości.

Jednocześnie wykazano, że bieganie do 56 km w tygodniu nie wpływa na parametry nasienia.

Smartfony a płodność mężczyzny

Wydaje się, iż posługiwanie się telefonami komórkowymi nie wpływa per se na parametry nasienia, jednak używanie ich powyżej 4h na dobę oraz noszenie aparatów w spodniach negatywnie wpływa na fragmentację DNA plemników. Zmiany te są proporcjonalne zarówno do dziennego, jak i średniego czasu prowadzonych rozmów czy transmisji danych.

Promieniowanie elektromagnetyczne z laptopów, zwłaszcza tych podłączonych do sieci bezprzewodowej, jest źródłem podobnych nieprawidłowości. Dodatkowo pamiętajmy jednocześnie o negatywnym wpływie temperatury pracującego laptopa.

Środki chemiczne i tworzywa sztuczne

Do innych egzogennych źródeł RFT należą ftalany, stosowane powszechnie jako środki zmiękczające (tzw. plastyfikatory) w przemyśle chemicznym i w produkcji tworzyw sztucznych. Czynnikiem wywołującym stres oksydacyjny na poziomie jąder są także m.in. ksenobiotyki, pestycydy i metale ciężkie (kadm, ołów, rtęć).

Jakość nasienia a popularne leki

Niektóre leki, jak cytostatyki, a nawet stosowane w nadmiarze aspiryna i paracetamol powodują zwiększenie aktywności cytochromu P450, co skutkuje wzrostem produkcji wolnych rodników niekorzystnych dla pracy jąder.